Kỳ 115: Cà phê, nền tảng phát triển toàn diện của Costa Rica

Người Nhật đã định hình Trà đạo thành đạo lý của dân tộc, một nghệ thuật sống được truyền tải qua việc thưởng lãm một tách trà. Trong khi đó, Việt Nam - một cường quốc cà phê hàng đầu thế giới, có hạt cà phê Robusta ngon bậc nhất thế giới, có một bề dày lịch sử văn hóa thưởng lãm cà phê hàng trăm năm, nhưng đến nay, giá trị cà phê Việt Nam vẫn thuộc phân khúc thấp, chủ yếu xuất thô và chưa được định hình đúng vị thế vốn có của ngành, của quốc gia.

Với mong muốn đưa ngành cà phê Việt Nam lên một tầm cao mới, nâng cao giá trị cà phê không chỉ là một thức uống thông thường mà còn ở tầm mức cà phê văn hóa, cà phê nghệ thuật, cà phê tinh thần… đến cà phê triết đạo, xứng đáng với vị thế của cường quốc cà phê của thế giới - Tập đoàn Trung Nguyên Legend đã dành thời gian và tâm huyết trong nhiều năm để nghiên cứu lịch sử, văn hóa, nghệ thuật… cà phê trong mọi lĩnh vực đời sống của nhân loại để cà phê trở thành "Cà Phê Triết Đạo".

Trong suốt hành trình sáng tạo và phát triển của Trung Nguyên Legend thì tinh thần dấn thân phụng sự cộng đồng luôn là hạt nhân xuyên suốt bằng nhiều chương trình hành động để Kiến tạo khát vọng lớn, Chí hướng lớn; để xây dựng vị thế mới cho ngành cà phê Việt Nam trên bản đồ cà phê thế giới.

Người Nhật đã làm được!

Người Việt mình cũng làm được và làm tốt hơn!

Cà phê góp phần thúc đẩy kinh tế, văn hóa quốc gia

Từ khi xuất hiện tại Costa Rica vào cuối thế kỷ 18, cà phê góp phần cho sự phát triển kinh tế, văn hóa và đời sống cộng đồng của đất nước này. Đặc biệt, cà phê đã vượt khỏi vai trò hàng hóa chủ lực, trở thành nhân tố trung tâm trong vòng tuần hoàn từ vật chất đến giá trị văn hóa, xã hội trong lịch sử phát triển của Costa Rica.

Là quốc gia đầu tiên trồng cà phê trong khu vực Trung Mỹ, Costa Rica sở hữu điều kiện tự nhiên lý tưởng từ độ cao, đất núi lửa và khí hậu nhiệt đới giúp tạo nên những hạt cà phê chất lượng cao. Đồng thời, các chính sách hỗ trợ mạnh mẽ từ Chính phủ đã thúc đẩy nhiều trang trại, đồn điền cà phê mở rộng, thay thế dần các loại nông sản truyền thống. Cà phê nhanh chóng trở thành mặt hàng xuất khẩu chủ lực, mang lại sự phát triển kinh tế của Costa Rica, và đặt nền móng cho các thể chế dân chủ, hệ thống phúc lợi xã hội của đất nước.

Từ năm 1843 đến 1880, cà phê chiếm đến 85% - 95% kim ngạch xuất khẩu của Costa Rica. Không chỉ mang lại nguồn thu nhập, nâng cao đời sống người dân, xuất khẩu cà phê còn mang về nguồn thu ngoại tệ lớn để xây dựng hệ thống hạ tầng, như đường sắt, trường học, bệnh viện, nhà hát Quốc gia ở San José,… Việc trồng và xuất khẩu cà phê cũng góp phần mang lại việc làm cho hàng nghìn lao động. Theo cách đó, cà phê đã trở thành một mắt xích quan trọng trong tiến trình phát triển kinh tế của người dân và quốc gia.

Không dừng lại ở giá trị vật chất, cà phê còn thấm sâu vào đời sống tinh thần, trở thành động lực thúc đẩy sự hình thành các giá trị xã hội và văn hóa đặc trưng của Costa Rica. "El grano de oro" - "hạt cà phê vàng", là cách gọi của người Costa Rica, như một cách tôn vinh loại nông sản đã tạo nên bản sắc quốc gia.

Suốt nhiều thế kỷ, cà phê đã trở thành biểu tượng của sự hiếu khách, tình thân và là một nghi thức xã hội mang tính kết nối, sẻ chia trong cộng đồng xã hội Costa Rica. Cà phê còn là một phần không thể tách rời của tinh thần "Pura Vida", một triết lý sống hướng đến hạnh phúc, sự hòa hợp, biết ơn, yêu thương và trân trọng khoảnh khắc thực tại trong văn hóa đất nước này.

Khi khách đến nhà, người Costa Rica thường mời một tách cà phê, như một lời chào mừng, thể hiện lòng hiếu khách và sự thân thiện. Trong ngày, người Costa Rica còn có "la hora del café" - "giờ uống cà phê", thường được diễn ra vào buổi sáng hoặc chiều. Đây là lúc các thành viên trong một gia đình hoặc bạn bè, đồng nghiệp cùng quây quần bên tách cà phê và trò chuyện. Những khoảnh khắc này tượng trưng cho khoảng lặng giữa ngày, là thời điểm giúp con người suy ngẫm, kết nối và tận hưởng hiện tại.

Chiếm một vị trí quan trọng trong sự phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa, năm 2020, cà phê đã được công bố là "Biểu tượng quốc gia" của Costa Rica. Những yếu tố liên quan đến cà phê như hình ảnh người nông dân hái cà phê, cối lọc cà phê bằng vải "chorreador" và xe bò chở cà phê "carreta típica" cũng trở thành biểu tượng nghệ thuật dân gian Costa Rica, xuất hiện trong các lĩnh vực như nghệ thuật, kiến trúc, âm nhạc và văn học… Lễ hội cà phê "festivales del café" được nhiều địa phương quan tâm, tổ chức, nhằm tôn vinh người trồng cà phê và văn hóa canh tác truyền thống.

Đặc biệt, cà phê, với những giá trị đặc sắc có tác động mạnh mẽ đến kinh tế, văn hóa và xã hội Costa Rica, đã được vốn hóa trở thành nguồn tài nguyên độc đáo cho khai thác và phát triển du lịch. Những giá trị này được nhận diện như một tiềm lực, mở ra cơ hội phát triển bền vững, góp phần đưa Costa Rica thành điểm đến nổi bật tại Trung Mỹ.

Du lịch cà phê thúc đẩy sự phát triển toàn diện, bền vững

Từ khi xuất hiện đến nay, cà phê là trụ cột cơ bản trong đời sống của người Costa Rica. Việc quốc gia này chuyển đổi từ sản xuất đơn thuần sang mô hình du lịch cà phê, kết hợp nông nghiệp - trải nghiệm - văn hóa, không chỉ là thay đổi phương thức kinh tế, mà còn phản ánh sự tái cấu trúc mối quan hệ hài hòa giữa con người, thiên nhiên và bản sắc văn hóa địa phương. Người dân Costa Rica đạt được sự cân bằng giữa sinh kế, bảo tồn di sản và phát triển, đồng thời khẳng định vai trò trung tâm của con người trong tiến trình phát triển kinh tế, xã hội quốc gia.

Với kinh nghiệm canh tác cà phê chất lượng cao được tích lũy và truyền thừa qua nhiều thế hệ, Costa Rica đã đưa cà phê từ hàng hóa nông nghiệp trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc, nâng tầm văn hóa, di sản và tri thức truyền thống. Các khu vực trồng cà phê nổi tiếng của Costa Rica như Tarrazú, Valle Occidental, Orosi Valley… thu hút rất đông lượng khách du lịch mỗi năm. Du khách có nhiều lựa chọn như cùng người dân đi bộ trong vườn cà phê, học về lịch sử cà phê, hay tham gia trực tiếp vào quy trình sản xuất cà phê... Những trải nghiệm này giúp du khách thấu hiểu triết lý Pura Vida khi cảm nhận được niềm tự hào của người Costa Rica đối với di sản cà phê, và giá trị của lao động bền vững, cũng như mối quan hệ gắn bó giữa con người với thiên nhiên, con người với con người.

Không chỉ lan tỏa những giá trị lịch sử, văn hóa quốc gia, du lịch cà phê là chiến lược phát triển dài hạn, nguồn sinh kế bền vững và động lực kinh tế quan trọng cho người dân Costa Rica. Không còn phụ thuộc vào biến động giá cà phê toàn cầu, chi phí sản xuất, khí hậu… người dân được đa dạng hóa nguồn thu nhập khi tham gia trực tiếp vào việc tổ chức tham quan trang trại, mở quán cà phê, bán sản phẩm chế biến tại chỗ, hay cung cấp dịch vụ lưu trú, ẩm thực… cho du khách. Với nguồn thu lớn từ du lịch cà phê, người Costa Rica đầu tư trở lại cho giáo dục, y tế và bảo vệ môi trường… giúp nâng cao chất lượng cuộc sống, mức độ thỏa mãn và tìm thấy niềm vui, hạnh phúc trong cuộc sống.

Từ đó, du lịch cà phê làm tăng nhận thức về giá trị nghề trồng cà phê như một di sản nông nghiệp của đất nước và ý thức gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa. Nhiều hộ dân Costa Rica đã chuyển sang canh tác cà phê theo hướng bền vững, thân thiện với môi trường, kết hợp nông nghiệp hữu cơ, bảo tồn đa dạng sinh học, quản lý đất và nguồn nước... Chính phủ Costa Rica cũng nỗ lực tạo ra nhiều chương trình chứng nhận cà phê bền vững, nhằm khuyến khích nông dân tuân thủ tiêu chuẩn và phát huy thế mạnh sẵn có. Costa Rica trở thành hình mẫu tiêu biểu cho việc lồng ghép văn hóa, kinh tế và sinh thái trong phát triển du lịch xanh, cân bằng giữa khai thác và bảo tồn.

Ngày nay, Costa Rica được xem là một trong những nước phát triển bền vững hàng đầu ở Trung Mỹ, đặc biệt về môi trường, giáo dục, và chất lượng cuộc sống. Theo Báo cáo Hạnh phúc Thế giới 2025, Costa Rica là quốc gia hạnh phúc đứng vị trí thứ sáu trên toàn cầu, củng cố vị thế là quốc gia hạnh phúc hàng đầu trong khu vực Mỹ Latinh.

Nhận ra tiềm năng to lớn và giá trị đa chiều của du lịch cà phê, giá trị không chỉ đến từ việc khai thác hạt cà phê, mà còn từ việc bảo tồn, nâng tầm những yếu tố văn hóa, nghi lễ, trải nghiệm cộng đồng thành sản phẩm du lịch đặc biệt, nhiều quốc gia trên thế giới cũng đi trên con đường vốn hóa cà phê thành văn hóa, di sản. Các quốc gia như Colombia, Ethiopia, Brazil đã phát triển mô hình khai thác du lịch cà phê tương tự Costa Rica, hướng tới kết hợp giữa phát triển kinh tế, bảo tồn văn hóa và nâng cao trải nghiệm du lịch sinh thái.

Tại Việt Nam, trung tâm sản xuất và xuất khẩu cà phê robusta nổi tiếng thế giới, tập đoàn Trung Nguyên Legend đã thiết kế Tour Cà Phê Thiền với chuỗi các hoạt động đặc sắc ngay tại thủ phủ cà phê Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk để du khách trải nghiệm văn hóa, thắng cảnh thiên nhiên bản địa, kết hợp khám phá những giá trị di sản to lớn của cà phê hội tụ tại vùng đất đại ngàn. Đồng thời, tour Cà Phê Thiền còn là hành trình thức tỉnh nhận thức bên trong, mang đến nguồn năng lượng tươi mới, dồi dào cho Thân - Tâm - Trí của du khách. Đây là một trải nghiệm thuộc hệ sinh thái cà phê đặc biệt - khác biệt mà Tập đoàn Trung Nguyên Legend kiến tạo nhằm nâng cao giá trị cà phê không chỉ là một thức uống thông thường mà còn ở tầm mức cà phê văn hóa, cà phê nghệ thuật, cà phê tinh thần… đến lối sống cà phê. Từ đó, đưa cà phê Việt Nam vượt ra khỏi giới hạn nông sản, trở thành một "di sản" văn hóa mang tầm vóc quốc tế.

Ngày nay, là nguồn năng lượng sáng tạo, tỉnh thức, gắn liền với đời sống văn hóa, xã hội và những trải nghiệm cộng đồng mang dấu ấn đầy bản sắc, cà phê không chỉ tạo giá trị kinh tế mà còn đóng vai trò chủ chốt thúc đẩy sự phát triển văn hóa, xã hội thịnh vượng bền vững và hạnh phúc, góp phần củng cố vị thế của nhiều quốc gia trên toàn cầu.

Thân mời bạn đọc đón xem loạt video Cà Phê Triết Đạo đã được đăng tải trên kênh https://bit.ly/caphetrietdao

Đón đọc kỳ sau: Dấu ấn cà phê trong Lịch sử học